کد مطلب:188690 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:257
انتخاب الهی، دارای ملاک
در بسیاری از آیات قرآن مشیت و خواست خدا مطرح شده است؛ مثلا در آیه ای آمده است:
«ان الله یفعل ما یشاء» [1] .
همانا خداوند، آنچه را بخواهد انجام می دهد.
معنای این گونه آیات، این است كه هیچ قدرتی در برابر اراده ی خدا، نمی تواند عرض اندام نماید و خداوند آنچه را مصلحت بداند و اراده كند، تحقق خواهد یافت.
این، بدان معنا نیست كه خداوند در خواسته ها و اراده های خود، ملاك ها و مصلحت ها را در نظر نمی گیرد؛ زیرا اگر مشیت، تصمیم، اراده، داوری و انتخاب های خداوند، بی حساب و بی ملاك بود، اصولا مسأله ی فرستادن پیامبران، انزال كتاب های آسمانی، تعیین برنامه و تكلیف برای انسان ها و تشویق آنان به تقوا و رعایت ارزش ها و عدالت و... ضرورتی نداشت، بلكه بی معنا بود؛ زیرا كسی كه خود بدون ملاك حكم كند و رفتار نماید، چگونه از دیگران می خواهد كه بر اساس قانون و اصولی ارزشی حركت نمایند و زندگی كنند!
متأسفانه، بسیاری از آنان كه در فهم قرآن و دین به آرای شخصی و علم محدود خود اكتفا كرده و از زلال معارف خاندان رسالت، خود را محروم ساخته اند، در تجزیه و تحلیل مفاهیم وحی گرفتار لغزش های هلاكتباری شده اند، كه از آن جمله مسأله ی مشیت، اراده و گزینش هایی است كه خداوند به خود نسبت داده است.
اینان در نتیجه ی محدودیت دانش و احاطه نداشتن بر مجموعه ی حقایق و معارف قرآن، چیزهایی را به خداوند نسبت داده اند كه ساحت او مبرای از آن ها است.
[ صفحه 42]
خداوند می فرماید:
«نرفع درجات من نشاء ان ربك حكیم علیم» [2] .
هر كس را بخواهیم، درجات فزونتر می بخشیم، همانا پروردگار تو بسیار كاردان و آگاه است.
جمله ی اخیر آیه با جمله ی نخست ارتباط دارد. و در حقیقت ملاك و مبنای مشیت خدا را مشخص می سازد؛ یعنی درست است كه خواست خداوند، محقق شدنی و تخلف ناپذیر است، اما خواست ها و مشیت های او اولا در جهت رشد و تكامل انسان ها است و ثانیا بر ملاك حكمت (كاردانی، صلاح اندیشی و اتقان) و علم گسترده استوار است.
در آیه ی دیگر آمده است:
«ان ربی لطیف لما یشاء انه هو العلیم الحكیم». [3] .
همانا پروردگار من نسبت به آنچه اراده می كند و مشیتش بدان تعلق می گیرد، بسیار ریزنگر و باریك بین است، همانا او از علم و حكمتی ژرف برخوردار است.
در این آیه بصراحت آمده است كه مشیت و خواست خداوند بی حساب نیست، بلكه دقایق امور در آن مورد توجه قرار گرفته است تا چه رسد به مسایل مهم و اصولی.
این بینشی است كه از مجموعه ی معارف قرآنی و اسلامی بوضوح استنتاج می شود. مسأله ی انتخاب رسول و امام نیز از این قانون، مستثنی نیست.
نه تنها افعال خداوند دارای مصلحت برتر و غایت عالی است، بلكه پیامبر اكرم (ص) كه نزدیكترین بندگان به خدا و برگزیده ی او است، نیز باید انتخاب ها و گزینش هایش، بر اساس ملاك های ارزشی و واقعی باشد؛ چه، او معلم حكمت و حق و عدل است و باید سرآمد دیگران و مظهر حق و عدل باشد.
اكنون باید دید امام باقر (ع) از چه امتیازها و ویژگی هایی در میدان علم و عمل و معرفت و تقوا برخوردار بوده است كه از سوی پیامبر (ص) برای امامت معرفی شده
[ صفحه 43]
است. با توجه به این كه پیامبر (ص) در زمینه ی مسایل شریعت و امور حساس مربوط به امت اسلامی راهی را پیموده كه مورد رضایت و عنایت خداوند بوده است.
«ما ضل صاحبكم و ماغوی، و ما ینطق عن الهوی». [4] .
«ان الله یفعل ما یشاء» [1] .
همانا خداوند، آنچه را بخواهد انجام می دهد.
معنای این گونه آیات، این است كه هیچ قدرتی در برابر اراده ی خدا، نمی تواند عرض اندام نماید و خداوند آنچه را مصلحت بداند و اراده كند، تحقق خواهد یافت.
این، بدان معنا نیست كه خداوند در خواسته ها و اراده های خود، ملاك ها و مصلحت ها را در نظر نمی گیرد؛ زیرا اگر مشیت، تصمیم، اراده، داوری و انتخاب های خداوند، بی حساب و بی ملاك بود، اصولا مسأله ی فرستادن پیامبران، انزال كتاب های آسمانی، تعیین برنامه و تكلیف برای انسان ها و تشویق آنان به تقوا و رعایت ارزش ها و عدالت و... ضرورتی نداشت، بلكه بی معنا بود؛ زیرا كسی كه خود بدون ملاك حكم كند و رفتار نماید، چگونه از دیگران می خواهد كه بر اساس قانون و اصولی ارزشی حركت نمایند و زندگی كنند!
متأسفانه، بسیاری از آنان كه در فهم قرآن و دین به آرای شخصی و علم محدود خود اكتفا كرده و از زلال معارف خاندان رسالت، خود را محروم ساخته اند، در تجزیه و تحلیل مفاهیم وحی گرفتار لغزش های هلاكتباری شده اند، كه از آن جمله مسأله ی مشیت، اراده و گزینش هایی است كه خداوند به خود نسبت داده است.
اینان در نتیجه ی محدودیت دانش و احاطه نداشتن بر مجموعه ی حقایق و معارف قرآن، چیزهایی را به خداوند نسبت داده اند كه ساحت او مبرای از آن ها است.
[ صفحه 42]
خداوند می فرماید:
«نرفع درجات من نشاء ان ربك حكیم علیم» [2] .
هر كس را بخواهیم، درجات فزونتر می بخشیم، همانا پروردگار تو بسیار كاردان و آگاه است.
جمله ی اخیر آیه با جمله ی نخست ارتباط دارد. و در حقیقت ملاك و مبنای مشیت خدا را مشخص می سازد؛ یعنی درست است كه خواست خداوند، محقق شدنی و تخلف ناپذیر است، اما خواست ها و مشیت های او اولا در جهت رشد و تكامل انسان ها است و ثانیا بر ملاك حكمت (كاردانی، صلاح اندیشی و اتقان) و علم گسترده استوار است.
در آیه ی دیگر آمده است:
«ان ربی لطیف لما یشاء انه هو العلیم الحكیم». [3] .
همانا پروردگار من نسبت به آنچه اراده می كند و مشیتش بدان تعلق می گیرد، بسیار ریزنگر و باریك بین است، همانا او از علم و حكمتی ژرف برخوردار است.
در این آیه بصراحت آمده است كه مشیت و خواست خداوند بی حساب نیست، بلكه دقایق امور در آن مورد توجه قرار گرفته است تا چه رسد به مسایل مهم و اصولی.
این بینشی است كه از مجموعه ی معارف قرآنی و اسلامی بوضوح استنتاج می شود. مسأله ی انتخاب رسول و امام نیز از این قانون، مستثنی نیست.
نه تنها افعال خداوند دارای مصلحت برتر و غایت عالی است، بلكه پیامبر اكرم (ص) كه نزدیكترین بندگان به خدا و برگزیده ی او است، نیز باید انتخاب ها و گزینش هایش، بر اساس ملاك های ارزشی و واقعی باشد؛ چه، او معلم حكمت و حق و عدل است و باید سرآمد دیگران و مظهر حق و عدل باشد.
اكنون باید دید امام باقر (ع) از چه امتیازها و ویژگی هایی در میدان علم و عمل و معرفت و تقوا برخوردار بوده است كه از سوی پیامبر (ص) برای امامت معرفی شده
[ صفحه 43]
است. با توجه به این كه پیامبر (ص) در زمینه ی مسایل شریعت و امور حساس مربوط به امت اسلامی راهی را پیموده كه مورد رضایت و عنایت خداوند بوده است.
«ما ضل صاحبكم و ماغوی، و ما ینطق عن الهوی». [4] .
[1] حج / 18.
[2] انعام / 83.
[3] يوسف / 100.
[4] النجم / 3.